Aktimizasyon (Acclimatization) İklime uyum sağlama olarak ifade edebiliriz. Yüksek irtifaya uyum sağlamak olarak da düşünebiliriz. Nasıl Kutup ayısının kürkü sık ve beyaz oluyorsa, İnsanoğluda yukarı çıktıkça doğal olarak oksijen alımının daha düşük seviyelerini telafi etmek için ve kandaki oksijen taşıma kapasitesini artırmak için kırmızı kan hücrelerinin sayısını artırarak yeni çevrelerine alışmaya çalışır.

Everest’e çıkarken vücudunuzu adapte etmeniz için 40 güne ihtiyaç duyarsınız. iki aydan önce çıkmanız fiziksel olarak mümkün değildir.

Peki, fizyolojik olarak, iklime uyum nasıl olur? Yüksek atmosfere yükselirken, hava moleküllerinin birbirini iten daha az atmosferik basınç vardır, bu yüzden oksijen molekülleri az ve uzaklaşır vaziyettedir.

Vücudumuz bununla baş etmek için ne yapar? Her şeyden önce, inç kare başına daha az oksijen olduğundan, yeterli miktarları elde etmek için daha büyük hacimlerde hava taşımanız gerekir. Böylece vücudunuz nefes alma ve kalp atış hızınızı arttırarak başlar ve bir süre sonra daha fazla kırmızı kan hücresi üretir, böylece kandaki oksijen moleküllerinin yoğunluğu artar.Bu da kanınızı çok daha kalın yapar.

Çoğu kişi, buna rağmen, “ölüm bölgesi” olarak adlandırılan yerde, 17,000 feet (5,181 m.) Ve 26,000 feet (7,924 m.) Üzerinde bozulmaya başlar ve daha fazla iklimlendirme mümkün değildir.

Bu nedenle aşırı irtifalarda zamanınızı sınırlamak ve iyileşmek için daha düşük irtifalara geri dönmek çok önemlidir

Dr. Alp Sirman Yüksek irtifa hastalığını şöyle anlatıyor: Yükseklik hastalığı macera sporlarının artması, gittikçe daha çok kişinin yüksek seviyelerde aktivitelere katılması sonucunda her geçen gün daha fazla karşımıza çıkmakta.

Yükseklik hastalığı 3000 metre üzerindeki yüksekliklerde, deniz seviyesinde yaşayan insanların Hipoksi adı verilen oksijensiz ortam sonucunda olur. Hızlı yükseklik değişimlerinde, Vücudumuz kalp atım hızını, solunum sayısını, arttırarak ilk yanıtını verir.

Mide Barsak ve Kaslarımıza giden kanı azaltarak beynimizi beslemeye öncelik tanır. Bu nedenle çabuk yorulma, halsizlik, kabızlık oluşur.
Oksijen düzeyi yetersiz olmaya devam ederse bu defa plazmanın damar dışına kaçışı başlar. Bu akciğer, beyin ödemine yol açabilir. Bu durum genellikle ikinci günde ortaya çıkarsa da daha önce de oluşabileceğinden dikkatli olunmalıdır. Yükseklik hastalığı sonucu ölümler genellikle solunum yetersizliği ve Beyin ödemi sonucu gerçekleşmektedir.
Bu dönemde hızlı solunum respiratuar alkaloz denen bir kimyasal değişikliğe yol açtığından ellerde uyuşma, yutma güçlükleri olabilir.

Soğuk şikayetleri ve komplikasyonları arttıracağından üzerinde önemle durulmalıdır.

Vücudumuz oksijen eksikliğine uyum sağlamak amacı ile böbreklerden eritropoetin adı verilen bir hormon salgılayarak daha fazla kan hücresi yapımını uyarır.
Bu damarlarımızın içinde kan yoğunluğunu arttırır özellikle sigara içen kişilerde bu durum damar içinde pıhtı oluşmasına ve felç-kalp krizi gibi sonuçlara yol açabilir.
Yükseklik için uyum sağlamış kişilerin belirli bir süre 5-6 ay gibi dalış yapmaları durumunda riskleri artış göstermektedir.
Bu nedenle dikkatli olunması yükseklik uyumu sonrasında dalış için doktorunuzdan görüş alınması yerinde olur.

Yüksek Rakım : Deniz seviyesinin 10,000 feet (3000 m) üzerindeki bir yükseklik Yüksek Yer Yüksekliği olarak tanımlanır.

Dalton yasasına göre toplam hava basıncı içerdiği gazların kısmi basınçlarının toplamına eşittir.

P = pO2 + pCO2 + pN2 + pH2O pH2O ve pCO2 yüksekliğe bağlı değildir.

pO2 ve pN2, yükseklik arttıkça azalır.Yüksek İrtifada, O2’nin düşük kısmi basıncı Hipoksiye yol açar.

Yüksekliğin O2-Hb (oksijen -Hemoglobin) Doygunluğuna Etkileri: % 50 60% 70% 80% 90% 100% Deniz seviyesi 5.000 feet 10.000 feet 15.000 feet 20.000 feet 25.000 feet 30.000 ayak Oksijen -Hb Doyma Eğrisi • 10.000 feet’in üstünde arteriyel oksijen doygunluk hızla düşer.

RBClerde 2,3- DPG konsantrasyonunun artmasına bağlıdır. • Daha yüksek rakımlarda 20.000 feet’de% 70’den biraz daha azdır.
Yüksek Rakımın İnsan vücudundaki Etkileri Yükseklik (ft) Düzeyi Genel Etkileri 5.000ft(1500m) Etkisi yoktur.

10.000ft(3000m) pO2’ye kadar hipoksi yok 60 mmHg Hızlı yükseliş 10.000 ft’ye kadar yükselme güvenli bölgedir.

15.000ft (4500m)CVS ve solunum yolu semptomlarına sahip orta hipoksi CV 18.000ft(5400m) CNS tutulumu ile şiddetli hipoksi, Hipoksi, ağırlaştırır. Hb doygunluğu% 60’ın altına düştüğü zaman bilinç kaybı Kritik Hayatta Kalma Yüksekliği 30.000ft(9100m) Oksijen terapisi bile olsa şiddetli hipoksi görülür.

Yüksek Rakımın Etkileri • Hipoksinin Etkisi • Gazların Genişletilmesinin Etkisi • Atmosferik Sıcaklığa Düşmenin Etkisi • Işık ışınlarının Etkisi
Hipoksinin Etkisi • Kan Üzerinde Artan RBC Sayısı> Böbrekten JGA’dan artan eritropoietin salgılanmasından ötürü • CVS Üzerine – Artan Kalp Hızı, Kalbin kasılması Gücü, Kardiyak output, Kan basıncı> Refleks stimülasyonu nedeniyle Kardiyak ve vazomotor merkezler • Solunumda -> Artan pulmoner ventilasyon> Artan pCO2’yi takiben kemoreseptör refleksine bağlı olarak değişir.
Hipoksinin Etkisi • Sindirim sistemi Üzerine -> İştahsızlık, bulantı, kusma • Artan eritropoietin sekresyonuna bağlı olarak Böbrek -> Alkali idrarında • MSS’de -> Depresyon, genel kontrol kaybıyla birlikte apati • Konuşkan, kavgacı, hasta kabarcıklar> Yönelim kaybı, karar verme gücünün kaybı> Hafıza bozukluğu, yorulma, koordinasyon eksikliği> Akut / şiddetli hipoksi de ani bilinç kaybı yaşanır.
Gazların Genişletilmesinin Etkisi Boyle yasasına göre, atmosferik basınç yükseklik ile azaldığından, gazların hacmi orantılı olarak artar. • GİT’te -> Mide ve bağırsakta ağrılı distansiyon • Akciğerlerde-> Gazların genişlemesi alveolleri yok edebilir • Hızlı yükselme -> Dekompresyon hastalığına neden olabilir.
Atmosfer Sıcaklığındaki Düşüşün Etkisi Atmosferik sıcaklık, deniz seviyesinden yükseklikteki her 1000 ft(300m) artış için 2o C düşer. • Etkiler -> Yaygın kutanöz vazokonstriksiyon. > Uzun süreli ve ciddi vazokonstriksiyon, Frost-lite olarak bilinen doku hasarına neden olabilir.
Işın ışınlarının etkisi Yüksek rakımdaki ultraviole (UV) ışınları aynı zamanda cilt tahrişi gibi birçok tehlikeli etkiye neden olur.
Akut Dağ Hastalığı İlk kez 1-2 gün boyunca yüksek irtifa yükseldiğinde, deniz seviyesinde ikamet eden bir kişide ortaya çıkan belirti kompleksine atıfta bulunur. Semptomlar, yüksek rakıma vardıktan 8 ila 24 saat sonra gelişir ve 4 ile 8 gün arası sürer.
Akut Dağ Hastalıkları • Semptomlar -> Sindirim sistemi – İştahsızlık, bulantı, kusma> Solunum sistemi – Nefes darlığı, Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi (HAPE)> Sinir Sistemi – Sinirlilik, Uykusuzluk, baş ağrısı, depresyon, Yüksek İrtifa Beyin Ödemi (HACE ) • Tedavi -> Beyin ödeminin azaltılması – Büyük doz Glukokortikoidlerin uygulanması> Azalan alkaloz – Asetazolamidin uygulanması. Asetazolamid enzim karbonik anhidrazı inhibe ederek böbrekler yoluyla H + atılımını azaltır.

Sıvı (Alveoli) ile dolmuş Akciğer ödemi.Bu sıvı akciğerlerde çok sayıda hava kesesi içinde birikerek nefes almayı zorlaştırır.

Kronik Dağ Hastalığı • Monge hastalığı olarak da bilinir • Yüksek irtifalı uzun süreli ikamet eden bazı insanlarda görülür • Etkiler -> Aşırı polisitemi> Pulmoner arter basıncı yükselir> Kalbin sağ tarafı büyük ölçüde büyür> Periferik arter basıncı düşmeye başlar> Konjestif kalp yetmezliği> Tedavi edilmediği takdirde ölüme yol açar. • Ölümcül pulmoner ödem hızlı bir şekilde gelişmesini önlemek için bu kişiler daha düşük bir yüksekliğe indirilmelidir.
Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi (HAPE)• Hızlı Yükselme → Yüksek irtifaya hızlı yükselişin ardından ilk 3-4 gün içinde ağır fiziksel işler yapıldığında ortaya çıkar. • Mekanizm -> Artan sempatik aktivite> vazokonstriksiyon üretir ve Pulmoner kapiller hidrostatik basıncın artmasına yol açar. > sıvıyı pulmoner kılcal damarlardan çıkararak akciğer ödemi oluşturur. • Tedavi -> O2 tedavisi> Ca2 + kanal blokeri örn. Nifedipin.

Yüksek İrtifa Beyin Ödemi (HACE)• Mekanizm -> Düşük pO2 normalde serebral otoregülasyon ile telafi edilen arterioler dilatasyona neden olur. > Serebral sirkülasyon otoregülasyon mekanizmasının sınırına erişildiğinde, kılcal basınçta bir artış meydana gelir.

Kaynak: https://www.mayoclinic.org